ഖുർആൻ രേഖപ്പെടുത്തിയത് എട്ടാം നൂറ്റാണ്ടിൽ മാത്രമോ ?

/ഖുർആൻ രേഖപ്പെടുത്തിയത് എട്ടാം നൂറ്റാണ്ടിൽ മാത്രമോ ?
/ഖുർആൻ രേഖപ്പെടുത്തിയത് എട്ടാം നൂറ്റാണ്ടിൽ മാത്രമോ ?

ഖുർആൻ രേഖപ്പെടുത്തിയത് എട്ടാം നൂറ്റാണ്ടിൽ മാത്രമോ ?

പുരാതനമെന്ന് കരുതപ്പെടുന്ന ഖുര്‍ആന്‍ പ്രതികളില്‍ ഉപയോഗിച്ചിരിക്കുന്ന ലിപിയായ കൂഫീലിപി യഥാർത്ഥത്തിൽ ഉണ്ടായത് എട്ടാം നൂറ്റാണ്ടിൽ മാത്രമാണെന്ന് ഭാഷാശാസ്ത്ര പഠനങ്ങൾ വ്യക്തമാക്കുന്നുണ്ട്. ഇതിനർത്ഥം ആ പ്രതികൾ എഴുതപ്പെട്ടത് എട്ടാം നൂറ്റാണ്ടിലാണെന്നാണ്. മുഹമ്മദ് നബി(സ)ക്ക് ശേഷം പതിറ്റാണ്ടുകള്‍ കഴിഞ്ഞ് രൂപീകരിക്കപ്പെട്ടതാണ് ഇന്ന് നില നിൽക്കുന്ന ഖുർആനിലെ വചനങ്ങള്‍ എന്നല്ലേ ഇത് വ്യക്തമാക്കുന്നത്?

അറബിഭാഷയെയോ അതിന്റെ വികാസത്തെയോ ലിപി പരിണാമത്തെയോ കുറിച്ച് കൃത്യവും വ്യക്തവുമായി പഠിക്കാത്ത ചില ക്രിസ്ത്യന്‍ അപ്പോളജറ്റിക്കുകളാണ് പ്രധാനമായും ഈ വാദമുന്നിയിച്ചിരിക്കുന്നത്. ഉഥ്മാനീ മുസ്ഹഫുകളായി അറിയപ്പെടുന്ന സമര്‍ക്കന്റ്, തോപ്കാപ്പി തുടങ്ങിയ കയ്യെഴുത്ത് പ്രതികള്‍ എഴുതപ്പെട്ടിരിക്കുന്നത് കൂഫിലിപിയിലാണെന്നും പ്രസ്തുത ലിപി തന്നെ അറിയപ്പെടുന്നത് ഇറാക്കിലുള്ള കൂഫാ പട്ടണത്തിന്റെ പേരിലാണെന്നും (Bruce A McDowell & Anees Zaka; Muslims and Christians at the Table: Promoting Biblical Understanding among North American Muslims, Phillipsburg (NJ), 1999, Page 76.) ഖലീഫാ ഉമറിന്റെ (റ)കാലത്ത് നാമകരണം ചെയ്യപ്പെട്ട കൂഫാ പട്ടണത്തിന്റെ പേരിലുള്ള ലിപി ഉഥ്മാനിന്റെ കാലമായപ്പോഴേക്ക് വികസിച്ചു വന്നിരിക്കാന്‍ സാധ്യതയില്ലെന്നും അതുകൊണ്ട്തന്നെ ഈ കയ്യെടുത്തു പ്രതികള്‍ രചിക്കപ്പെട്ടത് ഉഥ്മാനിന്റെ കാലത്താവാന്‍ യാതൊരു സാധ്യതയുമില്ലെന്നും (N.A. Newman: Mohammed, The Qur’an and Islam, Hatfield, 1996, P. 314.) പ്രസ്തുത ക്വുര്‍ആന്‍ ലിപിയില്‍ കുത്തുകളിട്ടിട്ടുണ്ടെന്നും കുത്തുകളിടുന്ന സമ്പ്രദായമാരംഭിച്ചത് ഹിജ്‌റ ഒന്നാം നൂറ്റാണ്ടിന് ശേഷമാണെന്നും (Dr. Robert A Morey: Winning the war against Radical Islam, Las Vegas, 2002, Page 70) അതിനാല്‍ നടേ പറഞ്ഞ കയ്യെഴുത്ത് പ്രതികള്‍ ഉഥ്മാനിന്റെ (റ)ഭരണകാലത്തിന് ഒന്നര നൂറ്റാണ്ടുകളെങ്കിലും കഴിഞ്ഞിട്ടാവണം രചിച്ചിട്ടുള്ളതെന്നുമാണ് (John Gilchrist: Jam’al Qur’an: The Codification of the Qur’an Text, Monder (South Africa), P. 140-146.) അപ്പോളജറ്റിക്കുകളുടെ വാദം. ബൈബിളിനെപ്പോലെത്തന്നെ ആദ്യകാല കയ്യെഴുത്ത് രേഖകളുടെ സാക്ഷ്യം വേണ്ടത്രയില്ലാത്ത ഗ്രന്ഥമാണ് ക്വുര്‍ആനുമെന്ന് വരുത്തിത്തീര്‍ക്കുന്നതിനു വേണ്ടി ഉന്നയിക്കപ്പെടുന്ന ഈ വാദത്തില്‍ ലവലേശം യാഥാര്‍ത്ഥ്യമില്ലെന്ന് പുരാവസ്തു രേഖകളെക്കുറിച്ച സൂക്ഷ്മമായ പഠനം വ്യക്തമാക്കുന്നുണ്ട്.

ക്രിസ്തുവിന് മൂവായിരം കൊല്ലങ്ങള്‍ക്കു മുമ്പ്, ആദ്യകാല വെങ്കല യുഗത്തില്‍ മെസപ്പെട്ടോമിയയില്‍ (ഇന്നത്തെ ഇറാഖ്) വളര്‍ന്നു വികസിച്ച സുമേറിയന്‍ നാഗരികതയിലുള്ളവര്‍ ഉപയോഗിച്ചിരുന്ന ക്യൂനിഫോം (cueniform) ലിപികളില്‍ നിന്നാരംഭിക്കുന്നു ആധുനിക അറബി ലിപിയുടെ ചരിത്രം. ക്യൂനിഫോമുകളില്‍ നിന്നുള്ള പ്രചോദനത്തില്‍ നിന്നാണ് നൈല്‍നദീതടത്തില്‍ ജീവിച്ചിരുന്ന ഈജിപ്തുകാര്‍ അല്‍പ കാലത്തിനുശേഷം അവരുടെ ലിപിയായ ഹൈരോഗ്ലിഫുകള്‍ (heiroglyphs) വികസിപ്പിച്ചെടുത്തത്. (Geoffrey Sampson: A Linguistic Introduction, Stanford University, 1990, P.78.) വെങ്കലയുഗത്തിന്റെ മധ്യകാലഘട്ടത്തില്‍ കാനന്‍ ദേശത്തും (ഇന്നത്തെ ഇസ്രായീലും ഫലസ്തീനും) ഈജിപ്തിലെ സിനായ് പ്രദേശത്തും മധ്യ ഈജിപ്തിലുള്ളവര്‍ ഉപയോഗിച്ച പ്രാഗ് സിനായ് അക്ഷരമാല (proto sinaitic alphabet) രൂപം കൊണ്ടത് ഹൈരോഗ്ലിഫുകളില്‍ നിന്നാണ്. ഇതില്‍നിന്ന് ക്രിസ്തുവിന് 1050 വര്‍ഷങ്ങള്‍ക്ക് മുമ്പ് ചിത്രാധിഷ്ഠിതമല്ലാത്ത (non-pictographic) ആദ്യത്തെ അക്ഷരമാലയായ ഫിനീഷ്യന്‍ അക്ഷരമാല (phoenician alphabet) രൂപപ്പെട്ടു. ഇതില്‍നിന്ന് ക്രിസ്തുവിന് പത്ത് നൂറ്റാണ്ടുകള്‍ക്ക് മുമ്പ് പുരാതന സെമിറ്റിക്കുകാരുടെ ലിപിയായിരുന്ന പാലിയോ ഹിബ്രു അക്ഷരമാലയും (paleo-hebrew alphabet) അതില്‍നിന്ന് എട്ടാം നൂറ്റാണ്ടായപ്പോഴേക്ക് അരാമിക് അക്ഷരമായും (aramic alphabet) രൂപപ്പെട്ടു. (Steven Roger Fischer: History of Writing. London, 2004.) അരാമിക്കില്‍ നിന്ന് ക്രിസ്തുവിന് രണ്ടു നൂറ്റാണ്ടുകള്‍ക്കു മുമ്പ് സുറിയാനിയും (syriac) അതില്‍ നിന്ന് ഏറെ താമസിയാതെ നെബത്തയന്‍ അക്ഷരമാലയും (nabataen alphabet) രൂപപ്പെട്ടു. നെബത്തയന്‍ അക്ഷരങ്ങളില്‍ നിന്നാണ് അറബി അക്ഷരമാലയുണ്ടായതെന്നാണ് ഗവേഷകന്‍മാരുടെ പക്ഷം. ക്രിസ്താബ്ദം നാലാം നൂറ്റാണ്ടിലായിരിക്കണം അറബി അക്ഷരമാലയുണ്ടായതെന്നും 328ല്‍ രചിക്കപ്പെട്ട നെബത്തിയന്‍മാരുടെ രാജകീയ മരണാന്തര ക്രിയകളെക്കുറിച്ചുള്ള രേഖയിലെ ലിപി അറബിയുടെ പ്രാഗ്‌രൂപമാണെന്നും അവര്‍ അഭിപ്രായപ്പെടുന്നു. (“Arabic alphabet”, Brittanica Online www.brittanica.com) എന്നാല്‍ സിറിയയിലെ സെബദില്‍ നിന്ന് കണ്ടെത്തിട്ടുള്ള ഗ്രീക്കിലും സിറിയക്കിലും അറബിയിലുമുള്ള കയ്യെഴുത്ത് രേഖയിലേതാണ് ലഭ്യമായതില്‍വെച്ച് ഏറ്റവും പുരാതനമായ അറബി അക്ഷരങ്ങള്‍ എന്നാണ് ഭൂരിപക്ഷം പണ്ഡിതന്‍മാരുടെയും പക്ഷം (Beatrice Gruendler: The Development of the Arabic Scripts From the Nabatean Era to the first Islamic Century according to the Dated Texts, Atlanta, 1993 Page 13-14)

മുഹമ്മദ് നബി(സ)യുടെ കാലത്ത് നിലനിന്നിരുന്ന മൂന്നുതരം ലിപികളായിരുന്നു ഹിജാസി അഥവാ മാഇല്‍, മശ്ഖ്, കുഫീ എന്നീ ലിപികള്‍. ഇവയിലെല്ലാം രചിക്കപ്പെട്ട ആദ്യകാല ക്വുര്‍ആന്‍ കയ്യെഴുത്ത് പ്രതികളുണ്ട്. ലണ്ടനിലെ ബ്രിട്ടീഷ് ലൈബ്രറിയിലുള്ള MS. Or-2165 കയ്യെഴുത്ത് പ്രതിയും കുവൈത്തിലെ താരിഖ് റജബ് മ്യൂസിയത്തിലുള്ള QUR-1-TSR കയ്യെഴുത്ത് പ്രതിയും പാരീസിലെ ബിബ്‌ളിയോത്തെക്ക് നാഷണേലിലുള്ള Arabe 328 Ca കയ്യെഴുത്തു പ്രതിയും സന്‍ആഇലെ ദാറുല്‍ മഖ്ത്തൂത്താത്തിലുള്ള DA MOI-27.1, DAMOI-25.1, DAMOI=29.1 കയ്യെഴുത്തു പ്രതികളും ഹിജ്‌റ ഒന്നാം നൂറ്റാണ്ടില്‍ ഹിജാസി ലിപിയില്‍ എഴുതപ്പെട്ടവയാണ്. കൈറോയിലെ നാഷണല്‍ ലൈബ്രറിയിലുള്ള ഹിജ്‌റ 107-ല്‍ നിര്‍മ്മിക്കപ്പെട്ടതെന്ന് അതില്‍തന്നെ രേഖയുള്ള കയ്യെഴുത്തു പ്രതി മശ്ഖ് ലിപിയിലുള്ളതാണ്. ഉഥ്മാനീ മുസ്ഹഫുകളായി അറിയപ്പെടുന്നവയും മറ്റ് ഒന്നാം നൂറ്റാണ്ടിലെ കയ്യെഴുത്ത് പ്രതികളുമെല്ലാം കൂഫീ ലിപിയിലാണ് എഴുതപ്പെട്ടിരിക്കുന്നത്. അതുകൊണ്ടുതന്നെയായിരിക്കണം കൂഫി ലിപിയുണ്ടായത് ഹിജ്‌റ ഒന്നാം നൂറ്റാണ്ടിനു ശേഷമാണെന്ന് സ്ഥാപിക്കുവാന്‍ ഓറിയന്റലിസിറ്റുകളും ക്രിസ്ത്യന്‍ അപ്പോളജറ്റിക്കുകളും ആവേശം കാണിക്കുന്നത്. സ്വഹാബിമാരുടെ കാലത്ത് ഉപയോഗിക്കപ്പെട്ടിരുന്ന മുസ്ഹഫുകളിലൊന്നും ഇന്നു ഉപലബ്ധമല്ലെന്നു വന്നാല്‍ അതുപയോഗിച്ച് ക്വുര്‍ആനിന്റെ ചരിത്രപരതയെ ചോദ്യം ചെയ്യാമല്ലോ.

എന്നാല്‍ വസ്തുതകള്‍ അപ്പോളജറ്റിക്കുകള്‍ക്കും അവര്‍ക്കനുസരിച്ച് കാര്യങ്ങള്‍ വളച്ചൊടിച്ചവതരിപ്പിക്കുന്ന ഓറിയന്റലിസ്റ്റുകള്‍ക്കുമെതിരാണ്. മുഹമ്മദ് നബിക്കു(സ) മുമ്പു തന്നെ പ്രചാരത്തിലുണ്ടായിരുന്ന ലിപികളിലൊന്നായിരുന്നു കൂഫീ ലിപിയുമെന്ന വസ്തുത ഓറിയന്റലിസ്റ്റുകളുടെ തന്നെ രചനയായ ‘എന്‍സൈ ക്ലോപീഡിയ ഓഫ് ഇസ്‌ലാം’ തെളിവുകള്‍ നിരത്തി സമർത്ഥിക്കുന്നുണ്ട്. ഹിജ്‌റ 17ല്‍ (ക്രിസ്താബ്ദം 638) കൂഫയുണ്ടാവുന്നതിന് നൂറു വര്‍ഷങ്ങള്‍ക്കു മുമ്പെങ്കിലും മെസപ്പെട്ടോമിയയില്‍ കൂഫി ലിപി പ്രചാരത്തിലുണ്ടായിരുന്നുവെന്നാണ് പ്രമുഖ ഓറിയന്റലിസ്റ്റും ലിപി വിജ്ഞാനീയത്തില്‍ അഗ്രഗണ്യനുമായ ബി. മൊറിട്ട്‌സ് വ്യക്തമാക്കുന്നത് (B. Mortiz: “Arabic Writing”, Encyclopedia of Islam, London, 1913, Page 387.)- അന്‍ബാര്‍, ഹിറ തുടങ്ങിയ മെസെപ്പെട്ടോമിയന്‍ നഗരങ്ങളില്‍ നേരത്തെ പ്രചാരത്തിലുണ്ടായിരുന്ന ലിപിയാണ് കൂഫാ പട്ടണത്തിന്റെ രൂപീകരണത്തിനു ശേഷം ചെറിയ മാറ്റങ്ങളോടെ കൂഫി ലിപിയായി അറിയപ്പെട്ടതെന്ന് നാബിയ അബൊട്ടും വിശദീകരിക്കുന്നുണ്ട്. (Nabia Abbott: The Rise of the North Arabic Script and its Kuranic Development, University of Chicago, 1939 Page 17.) ഗവേഷകരായ അബ്ദുല്‍ കബീര്‍ ഖാത്തിബിയും മുഹമ്മദ് സിജെല്‍മാസ്സിയും കൂടിയെഴുതിയ ‘ഇസ്‌ലാമിക് കാലിഗ്രഫിയുടെ യശസ്സ്’ എന്ന ഗ്രന്ഥത്തില്‍ എങ്ങനെയാണ് ഈ നാമകരണമുണ്ടായതെന്ന് വ്യക്തമാക്കുന്നുണ്ട്. ”ഇസ്‌ലാമിന് മുമ്പ് നിലവിലുണ്ടായിരുന്ന നാല് തരം ലിപികളായിരുന്നു അറബികള്‍ക്ക് പരിചയമുണ്ടായിരുന്നത്. ഹിറയില്‍ പ്രചാരത്തിലുണ്ടായിരുന്ന അല്‍ഹിരിയും, അന്‍ബാറിയിലുണ്ടായിരുന്ന അല്‍അന്‍ബാറിയും മക്കയിലുണ്ടായിരുന്ന അല്‍ മക്കിയും മദീനയിലുണ്ടായിരുന്ന ഇബനു മദനിയും. ക്രിസ്താബ്ദം 999ല്‍ (ഹിജ്‌റ 390) മരണപ്പെട്ട, ഫിഹ്‌രിസ്തിന്റെ കര്‍ത്താവ്, പ്രസിദ്ധനായ അല്‍ നദീമാണ് ഹിരയില്‍നിന്ന് രൂപം പ്രാപിച്ച ലിപിക്ക് കൂഫീ’യെന്ന് നാമകരണം ചെയ്തത്. ഹിജ്‌റ 17ല്‍ (ക്രിസ്താബ്ദം 638) നിര്‍മിക്കപ്പെട്ട നഗരമായ കൂഫയിലുണ്ടായതല്ല ഈ ലിപി. കൂഫയുണ്ടാകുന്നതിന് കാലങ്ങള്‍ക്കു മുമ്പേ ഈ ലിപി നിലനിന്നിരുന്നു. എന്നാല്‍ പ്രസ്തുത ലിപിയില്‍നിന്ന് സുന്ദരമായ കാലിഗ്രഫി വളര്‍ത്തിയെടുത്തതും പരിപോഷിപ്പിച്ചതും മഹത്തായ ഈ ബൗദ്ധിക കേന്ദ്രമാണ്”. (Abdel Kabeer Khattibi & Muhammed Sijelmassi: The Splendour of Islamic Calligraphy, Thames & Hudson, 1994, Page 96-97.)

മാത്രവുമല്ല, ഹിജ്‌റ ഒന്നാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ തുടക്കത്തില്‍ നിര്‍മിച്ചതെന്ന് ഉറപ്പിക്കാവുന്ന ക്വുര്‍ആനല്ലാത്ത മറ്റു കൂഫി ലിഖിതങ്ങള്‍ കണ്ടെടുക്കുകയും ചെയ്തിട്ടുണ്ട്. ഇതിലൊന്നാണ് ഹിജ്‌റ 24ാം വര്‍ഷത്തില്‍ എഴുതിയതാണെന്ന് സ്വയം സാക്ഷ്യം വഹിക്കുന്ന സുഹൈറിന്റെ രേഖ. സഊദി അറേബ്യയിലെ അല്‍ഹിജ്‌റിന് സമീപത്തുള്ള ഖാഅല്‍ മുഅ്തദില്‍ പാറയിലെ ഒരു ചുവന്ന മണല്‍ക്കല്ലില്‍ കൊത്തിവെയ്ക്കപ്പെട്ട രൂപത്തിലുള്ളതാണീ രേഖ. ‘അല്ലാഹുവിന്റെ നാമത്തില്‍, ഞാന്‍ സുഹൈര്‍ ഇതെഴുതുന്നത്. ഇരുപത്തിനാലാം വര്‍ഷത്തില്‍ ഉമര്‍ മര ണപ്പെട്ടപ്പോഴാണ്’ (ബിസ്മില്ലാ, അന സുഹൈര്‍ കതബ്തു സമന്‍ തുവഫ്ഫീ ഉമറ സനത്ത അര്‍ബഅ വ ഇശ്‌രീന്‍) എന്നാണ് രേഖയിലുള്ളത്. (Ali Ibrahim Al-Ghabban (Trans: Robert HolyLand): “The Inscription of Zuhayr, the oldest Islamic Inscription (24Ah/AD644-645), the Rise of the Arabic Scri pt and the nature of the early Islamic State”. “Arabian Archeology and Epigraphy, November 2008, Vol 19, Issue 2, Page 210-237.)

കുത്തുകളുള്ള കൂഫി ലിപിയില്‍ എഴുതപ്പെട്ട ഈ രേഖ ഉമര്‍ (റ) മരണപ്പെട്ട കാലത്ത് കൂഫി ലിപിയിലുള്ള എഴുത്തിന് പ്രചാരമുണ്ടായിരുന്നുവെന്ന് സുതരാം വ്യക്തമാക്കുന്നുണ്ട്. ഉമറിന്‌ ശേഷം ഭരിച്ചയാളാണ് ഉഥ്മാന്‍ (റ) ഉമറിന്റെ (റ) കാലത്തുതന്നെ കൂഫീ ലിപി പ്രചാരത്തിലുണ്ടെങ്കില്‍ ഉഥ്മാനിന്റെ (റ) കാലത്ത് നിര്‍മിക്കപ്പെട്ട മുസ്ഹഫുകള്‍ കൂഫി ലിപിയിലായത് സ്വാഭാവികമാണെന്ന് ആര്‍ക്കും സമ്മതിക്കേണ്ടി വരും. യുനെസ്‌കോയുടെ ലോകസ്മരണകള്‍ രേഖകളില്‍ (http://portal.unesco.org/enev.php_URL_ID= 14264&URL_DO=DO_TOPIC& URL_ SECTION= 201.html) സ്ഥലം പിടിച്ചിട്ടുള്ള ഈ മണല്‍ക്കല്‍ ലിഖിതത്തെ നിഷേധിക്കുവാന്‍ ആര്‍ക്കും കഴിയില്ല. ക്വുര്‍ആന്‍ ചോദ്യത്തെ പരിഹരിക്കാനുതകുന്ന ആദ്യത്തെ ഇസ്‌ലാമികാലേഖനം’ (First Islamic Inscription may solve Qur’an Question) എന്ന തലക്കെട്ടിലാണ് ഡിസ്‌കവറി ചാനലിന്റെ ന്യൂസ് ഇതേക്കുറിച്ച ലേഖനം പ്രസിദ്ധീകരിച്ചിരിക്കുന്നത്. (dsc.discovery.com/news/2008/11/18/islamic-inscription . html) ഉഥ്മാനീ മുസ്ഹഫുകള്‍ എഴുതപ്പെട്ടത് കൂഫി ലിപിയിലാണ് എന്നതിന്റെ പേരില്‍ ക്വുര്‍ആനിന്റെ ചരിത്രപരതയെ ചോദ്യം ചെയ്യാന്‍ ശ്രമിച്ചവരുടെ ഗവേഷണദംഷ്ട്രങ്ങള്‍ പൊഴിക്കുവാന്‍ പര്യാപ്തമാണ് ഈ ചുവന്ന കല്‍രേഖയുടെ കണ്ടുപിടുത്തമെന്നര്‍ഥം.

കൈറോ മ്യൂസിയം ഓഫ് അറബ് ആര്‍ട്ടില്‍ സൂക്ഷിച്ചിരിക്കുന്ന ഹിജ്‌റ 31ല്‍ രചിച്ചതായി സ്വയം സാക്ഷ്യപ്പെടുത്തുന്ന അബ്ദുര്‍റഹ്മാന്‍ ഇബ്‌ നുഖൈര്‍ അല്‍ഹാജിരിയുടെ ഖബര്‍ ഫലകവും (Nabia Abbott: The Rise of the North Arabic Script and its Kur’anic Development, University of Chicago, 1939 Page 18-19.) ഹിജ്‌റ 40ല്‍ എഴുതിയതായി സാക്ഷ്യപ്പെടുത്തുന്ന സഊദി അറേബ്യയിലെ ദര്‍ബ് സുബൈദയിലെ വാദി അല്‍ ശാമിയയിലെ ഒട്ടകപാതയില്‍നിന്ന് 1970ല്‍ ലഭിച്ച ശിലാഫലകവും (A.H.Sharafaddin: “Some Islamic Inscriptions Discovered on the Darb Zubayda”, Atlal (The Journ al of Saudi Arabian Archeology, 1997, Vol 1, Page 69-70.) സഊദി അറേബ്യയിലെ വാദിസബീലില്‍നിന്ന് ലഭിച്ച ഹിജ്‌റ 46ല്‍ രചിച്ചതായി സാക്ഷ്യപ്പെടുത്തുന്ന ചുമര്‍ഫലകവുമെല്ലാം (Beatrice Greundler: Opt it Page 15) കൂഫീലിപിയില്‍ എഴുതപ്പെട്ടവയാണ്. ഇതെല്ലാം സഹാബിമാരുടെ കാലത്ത് കൂഫി ലിപിയിലുള്ള രചനകള്‍ക്ക് പ്രചാരമുണ്ടായിരുന്നുവെന്ന് വ്യക്തമാക്കുന്നുണ്ട്.

print